Ζούμε στην εποχή που κάθε έκφανση της ζωής μας εκτίθεται σε συστηματική βάση μέσω των λογαριασμών μας στα Social Media. Η εικόνα μας, το πώς μας βλέπουν οι φίλοι μας και ο κοινωνικός μας περίγυρος και κατ’ επέκταση η αυτοπεποίθηση μας και η αυτοαποδοχή μας, καταμετράται και καθορίζεται συχνότατα με των αριθμό των likes στο Facebook. Πολύ συχνά – και ειδικότερα στις πιο νεαρές ηλικίες- το κίνητρο για να κάνει κάποιος μια ευχάριστη δραστηριότητα, όπως το να συναναστραφεί φίλους ή να πάει μια εκδρομή, δεν είναι αμιγώς η χαρά που αυτή προσφέρει. Στην πραγματικότητα, η λήψη μιας πρωτότυπης selfie που φαινόμαστε όμορφοι, αδύνατοι και λαμπεροί, και η ανάρτηση της στο διαδίκτυο, είναι ένα εξίσου ισχυρό κίνητρο για τη πραγματοποίηση της όποιας δραστηριότητας.
Αναμφίβολα το «φαίνεσθαι» έχει πλέον κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μας. Πολύ συχνά δε, καθορίζει και το «είναι» μας σε πολλά επίπεδα και δυστυχώς όχι πάντα με καλό τρόπο και χωρίς άσχημες επιπτώσεις. Ταυτόχρονα με τα παραπάνω, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η οικονομική κρίση, το στρες είναι επιπρόσθετοι παράγοντες που επηρεάζουν τη ψυχοσύνθεση, τη συμπεριφορά σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής, και κατ’ επέκταση την υγεία του σύγχρονου ανθρώπου. Όλα τα προαναφερθέντα σε συνδυασμό, εν δυνάμει μπορεί να έχουν βασικό αντίκτυπο και στην ανθρώπινη υγεία μακροπρόθεσμα.
Ένα όλο και πιο συχνό φαινόμενο που καταγράφεται πλέον, ως αποτέλεσμα των παραπάνω είναι –εκτός των άλλων- οι άνθρωποι να εμφανίζουν τις λεγόμενες «διατροφικές διαταραχές». Οι διατροφικές διαταραχές δεν είναι «αθώες» για την υγεία και τη ζωή. Αντιθέτως μπορεί να αποβούν πολύ σοβαρές, πολύ συχνά δε, το άτομο που πάσχει, δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσει τα συμπτώματα, ούτε το ίδιο αλλά ούτε και οι οικείοι του, ώστε να ζητήσει τη εξειδικευμένη βοήθεια και υποστήριξη. Για αυτό, η σωστή ενημέρωση για την ύπαρξη τους, τη σπουδαιότητα τους και τους κινδύνους που ελλοχεύουν, είναι το καλύτερο πρώτο βήμα για τη διάγνωση και τη θεραπεία.
Τι είναι, όμως, οι «διατροφικές διαταραχές;
Όταν ακούμε αυτή τη φράση, η πλειονότητα των ανθρώπων πιστεύει πως πρόκειται για μια κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο «δεν μπορεί να φάει» και σε απλή καθημερινή γλώσσα λέμε «έκλεισε το στομάχι του». Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Στην πραγματικότητα, ο όρος «διατροφικές διαταραχές» αναφέρεται σε ένα σύνολο παθολογικών καταστάσεων, κατά τις οποίες το άτομο εμφανίζει εν γένει προβλήματα στην πρόσληψη της τροφής του. Ο όρος δεν αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στην περίπτωση της ανορεξίας. Μάλιστα, η πιο κοινή διατροφική διαταραχή, είναι η υπερφαγία, αποτέλεσμα της οποίας, είναι συχνά η αύξηση του σωματικού βάρους και η παχυσαρκία.
Υπάρχουν πολλές επισήμως καταγεγραμμένες διατροφικές διαταραχές, η πλειονότητα των οποίων οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, μεταξύ αυτών και ο σύγχρονος τρόπος ζωής αλλά και η ποιότητα και το είδος των τροφίμων που παράγονται και καταναλώνονται στην εποχή μας.
Αυτό που είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, για αρχή, είναι πως όλες αυτές οι διατροφικές διαταραχές, για τις οποίες θα μιλήσουμε αναλυτικότερα και παρακάτω αλλά και σε επόμενα άρθρα, δεν είναι ανεξάρτητες από τη ψυχολογική μας κατάσταση. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει. Οποιοδήποτε πρόβλημα εμφανίζουμε στην πρόσληψη της τροφής μας, έχει κατά βάση ψυχογενή αίτια. Τα διάφορα συναισθηματικά προβλήματα που βιώνουμε και η αδυναμία μας να τα διαχειριστούμε ορθολογιστικά, είναι αυτά που συχνά μας οδηγούν – εκτός των άλλων- στο να εμφανίζουμε και προβλήματα στη διατροφική μας συμπεριφορά. Έτσι, η αδυναμία μας να καταστείλουμε σκέψεις ή πράξεις που μας πονούν, η έλλειψη αυτοπεποίθησης, η εσωτερική μας ανάγκη για αποδοχή ή το γεγονός ότι έχουμε υποστεί απόρριψη, μπορεί να μας οδηγήσουν πρακτικά στην υπερβολική λήψη τροφής (υπερφαγία) ή ακραία στην καθόλου λήψη τροφής (ανορεξία).
Τα πλέον κοινά είδη διατροφικών διαταραχών που έχουν καταγραφθεί στις μέρες μας.
Υπερφαγία.
Πρόκειται για μια ξεχωριστή κατηγορία διατροφικής διαταραχής, που όπως προαναφέρθηκε είναι και η πλέον κοινή στις μέρες μας. Η διαταραχή αυτή, αφορά τις περιπτώσεις ατόμων που κάτω από συνθήκες συναισθηματικής πίεσης και στρες καταναλώνουν ανεξέλεγκτα μεγάλες ποσότητες τροφής, σε μικρό χρονικό διάστημα. Η αντίδραση αυτή, μπορεί να συμβεί σε ένα άτομο είτε ως μεμονωμένο περιστατικό είτε σε συστηματικότερη βάση και έχει ως χαρακτηριστικό της, ότι το άτομο νιώθει μεν αίσθημα ντροπής ή ενοχές για την ποσότητα τροφής που υπερκαταναλώνει αλλά δεν καταφεύγει σε αυτοπροκαλούμενους εμετούς.
Η αδηφαγία.
Η αδηφαγία με τη σειρά της, είναι η κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο εμφανίζει συστηματικά και επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, που επίσης συνοδεύονται από συναισθήματα τύψεων, αλλά σε καμία περίπτωση και με προσπάθεια αυτοκάθαρσης από την υπερβολική ποσότητα φαγητού.
Σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας.
Κατά το σύνδρομο αυτό, τα άτομα έχουν τη συνήθεια να διακόπτουν τον βραδινό ύπνο και να καταφεύγουν σε υπερβολική κατανάλωση τροφής, χωρίς να βιώνουν φυσικό αίσθημα πείνας. Πρόκειται για ένα σύνδρομο, υποκινούμενο από καταστάσεις έντονου άγχους και χαρακτηρίζεται από μειωμένη όρεξη για φαγητό τις πρωινές ώρες.
Νευρογενής βουλιμία.
Είναι μια σοβαρότατη διατροφική διαταραχή, δυνητικά απειλητική για την ίδια τη ζωή, αφού πολύ συχνά ταυτίζεται με τη νευρογενή ανορεξία. Εδώ, το άτομο ύστερα από ένα υπερφαγικό επεισόδιο, υποκινούμενο πάντα από συναισθηματικά αίτια, αυτοτιμωρείται υποβάλλοντας τον εαυτό του σε εξαντλητική σωματική άσκηση, επιβάλλοντας ακραίο περιορισμό της τροφής, προκαλώντας εμετούς ή και χρησιμοποιώντας ανεξέλεγκτα και ανορθολογικά διάφορα φαρμακευτικά μέσα, όπως παραδείγματος χάριν κάνοντας εκτεταμένες χρήσεις κλυσμάτων, κατάποση διουρητικών αντιυπερτασικών, διαιτητικών και αντιοιδηματικών χαπιών. Η νευρογενής βουλιμία είναι ένα σύνδρομο που πολύ συχνά οδηγεί στη νευρογενή ή ψυχογενή ανορεξία, με αποτέλεσμα οι δυο αυτές διαταραχές πολύ συχνά να ταυτίζονται και να θεωρούνται ως μια, με δυο διαφορετικά συμπτώματα.
Νευρογενής ή ψυχογενής ανορεξία.
Η νευρογενής ανορεξία είναι μια περιοριστικού τύπου διατροφική διαταραχή, κατά την οποία το άτομο διαπράττει ακραίο περιορισμό τροφής για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, που εν συνεχεία μπορεί να ακολουθείται από περιστατικά νευρογενούς βουλιμίας. Τα πάσχοντα από το σύνδρομο άτομα, χαρακτηρίζονται από άρνηση διατήρησης ενός υγιούς φυσιολογικού βάρους, με ταυτόχρονο μανιώδη φόβο απόκτησης βάρους, σε συνδυασμό με μια διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού τους. Έτσι, οι ανορεξικοί άνθρωποι, σε ένα πρώτο στάδιο, τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους υπέρβαρο και ευρίσκονται σε μια μόνιμη διαδικασία απώλειας βάρους. Νιώθουν ενοχές όταν καταναλώνουν τροφή με αποτέλεσμα να αυτοτιμωρούνται μετά τη λήψη της με διαδικασίες όπως ο εμετός, η έντονη άσκηση ή χρήση φαρμάκων. Στο αρχικό αυτό στάδιο, τα άτομα αυτά έχουν το αίσθημα της πείνας, όμως υποσιτίζονται καταναλώνοντας λιγότερες από 600 θερμίδες την ημέρα, ενώ συχνά παρατηρούνται και φαινόμενα ολικής αθρεψίας. Εάν η κατάσταση αυτή συνεχίζεται επί μακρόν, ο πάσχων αδυνατεί να θρεφτεί εν τέλει, χάνει την ικανότητα του να ικανοποιεί την όρεξη του με αποτέλεσμα να λιμοκτονεί και η ζωή του να βρίσκεται σε πραγματικό κίνδυνο. Η νευρική ανορεξία είναι η ψυχική νόσος με το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας από οποιαδήποτε άλλη. Εκδηλώνεται δε, κυρίως στην εφηβική και μετεφηβική ηλικία, με το γυναικείο πληθυσμό να κατέχει συντριπτικά ποσοστά.
Ψυχογενής Ορθορεξία.
Η ψυχογενής ορθρορεξία ή ορθοτροφία είναι ένα μη επίσημα καταγεγραμμένο είδος διατροφικής διαταραχής, όπου ο πάσχων ενασχολείται μανιωδώς με το είδος και την ποιότητα της τροφής που καταναλώνει. Έτσι, τα άτομα που πάσχουν από ορθορεξία, αναζητούν διαρκώς υγιεινές τροφές, βιολογικά πιστοποιημένες που να έχουν την ικανότητα να τους προσδίδουν ενέργεια χωρίς να αυξάνουν το βάρος τους. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μια «ποιοτική» διατροφική διαταραχή, που έχει πάρει αρκετά μεγάλες διαστάσεις την τελευταία μόλις 15ετια στις χώρες του δυτικού κόσμου, όταν άρχισαν δηλαδή να γίνονται «της μόδας» εναλλακτικές διατροφικές συνήθειες όπως αυτή των vegetarian ή των vegan και στο λεξιλόγιο μας εισέβαλαν όροι όπως superfoods, βιολογικής καλλιέργειας τροφές κλπ. Η διαταραχή αυτή φαίνεται να παρουσιάζει εξ’ ορισμού μια αντίφαση, που μπορεί να μας κάνει να αναρωτιόμαστε πως είναι δυνατόν να αποτελεί διαταραχή η εκ πεποιθήσεως υγιεινή διατροφή, την ώρα που όλοι οι επιστήμονες ομόφωνα μας παροτρύνουν να εντάξουμε ποιοτικές επιλογές στο καθημερινό μας διαιτολόγιο για να εξασφαλίσουμε την καλή μας υγεία και μακροζωία. Κι όμως, η ορθρορεξία είναι μια ακραία έκφραση της υγιεινής διατροφής, όπου τα άτομα που νοσούν διακατέχονται από εμμονή με τη σωστή διατροφή και δυνητικά η κατάσταση αυτή μπορεί να τα οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο.
Άτυπες μορφές διατροφικών διαταραχών.
Στις άτυπες μορφές διατροφικών διαταραχών εμπίπτουν όλες εκείνες οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες ένας άνθρωπος μπορεί να εμφανίζει κάποια από τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων διαταραχών, χωρίς ωστόσο να συμπληρώνονται τα κριτήρια για πιστοποιημένη διάγνωση.
Παράγοντες προδιάθεσης διατροφικών διαταραχών.
Διάφοροι παράγοντες συντελούν στην εμφάνιση κάποιας διατροφικής διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Στην πραγματικότητα, η συχνά ευάλωτη ψυχολογία μας, σε συνδυασμό με τους εξωγενείς αυτούς παράγοντες ή πολλές φορές και με τη προδιάθεση που ενδεχομένως έχουμε, μπορεί να διαταράξει τις ορθές διατροφικές μας συνήθειες.
Όπως προαναφέρθηκε, ένας από τους βασικότερους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσει το σύγχρονο άνθρωπο στην ανάπτυξη μιας διατροφικής διαταραχής, είναι ο ίδιος ο πολιτισμός μας, είτε με τα πρότυπα ομορφιάς και επιτυχίας που προβάλλει στα ΜΜΕ, είτε με την επέλαση των selfies και την κουλτούρα του «φαίνεσθαι» που επικρατεί στα social media.
Προφανέστατα όμως, δεν υφίστανται διατροφικές διαταραχές όλοι όσοι παρακολουθούν πολύ τηλεόραση ή εμπλέκονται πολύ ενεργά στο Facebook, το twitter, το Instagram, ή όποιο άλλο social media… O παράγων «προσωπικότητα» που είναι διαφορετικός για τον κάθε άνθρωπο, έχει μεγάλη σημαντικότητα εδώ. Οι στατιστικές αναφέρουν πως οι τελειομανείς άνθρωποι (και κατ’ επέκταση, οι άνθρωποι με νευρωτική τελειοθηρία), τα άτομα με πολύ υψηλές επιδόσεις, αλλά και οι πολύ μοναχικοί άνθρωποι και κοινωνικά «ανεπαρκείς» είναι στην πρώτη γραμμή για την εμφάνιση κάποιας διατροφικής διαταραχής σε κάποια περίοδο της ζωής τους. Σε αυτούς προστίθενται επίσης και οι άνθρωποι που έχουν την βαθύτερη ανάγκη για την «αποδοχή» των οικείων τους, γεγονός που πολύ συχνά πηγάζει από την έλλειψη αποδοχής ή την αυταρχικότητα του γονιού τους κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Βάση ερευνών, στην ομάδα υψηλού κίνδυνου για εμφάνιση κάποιας διατροφικής διαταραχής εμπίπτουν και οι ιδεοληπτικές προσωπικότητες, δηλαδή τα άτομα με τάση στον ασκητισμό, που εκτιμούν την αγνότητα. Τέλος, προδιάθεση φαίνεται να εμφανίζουν και τα άτομα που έχουν την τάση να αποφεύγουν στη ζωή τους το ρίσκο, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και διεκδικητικότητα, με δυσκολία συναισθηματικής έκφρασης (αυτό που λέμε «κλειστοί χαρακτήρες») ή και λανθασμένη εξωτερίκευση των συναισθημάτων τους, που κατ’ επέκταση τείνουν να δημιουργούν «προβληματικές σχέσεις» αλλά και τα άτομα που έχουν την τάση να αναπτύσσουν εμμονές.
Οι βιολογικοί παράγοντες από την άλλη πλευρά, είναι προφανέστατα σημαντικοί για την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών. Για παράδειγμα, προβλήματα στη σωματική διάπλαση του ατόμου κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, αναμφίβολα εμπλέκονται στις διατροφικές συνήθειες που αναπτύσσουμε μεταγενέστερα. Ο τρόπος ζωής μας, η έλλειψη σωματικής άσκησης, η επί μακρόν κακή θρέψη ή και οι κακές συνήθειες, οι διαταραχές στα επίπεδα κάποιων ορμονών, τα προβλήματα στο θυρεοειδή αδένα, ο διαβήτης, οι διατροφικές αλλεργίες και όχι μόνο, είναι κάποια ακόμη παραδείγματα που καθορίζουν τις διατροφικές μας επιλογές και σίγουρα μπορούν να μας οδηγήσουν στην εμφάνιση κάποιας διαταραχής.
Τέλος, δυο βασικοί παράγοντες προδιάθεσης του ατόμου σε διατροφικές νόσους, είναι η οικογένεια αλλά και η κακή και λανθασμένη πληροφόρηση επί των θεμάτων υγείας, διατροφής και δίαιτας. Έχει παρατηρηθεί, ότι όταν το οικογενειακό περιβάλλον του ατόμου είναι «διατροφικά» νοσηρό, τότε και το ίδιο το άτομο, ακόμη και αν έχει μια φυσιολογική προσέγγιση στη λήψη τροφής, τείνει να αποκτά προβλήματα κάποια στιγμή στη ζωή του και ειδικά στην περίπτωση που έχει μεγαλώσει σε περιβάλλον, όπου ο γονιός – και κυρίως η μητέρα- έχει μη υγιείς διατροφικές συνήθειες.
Η λανθασμένη πληροφόρηση, από την άλλη πλευρά, μπορεί να αποβεί μοιραία για κάποιον σε σχέση με το θέμα που αναλύουμε στο άρθρο αυτό. Άσχημα σενάρια φαγητού, ακραία διατροφικά σχήματα, συνδυασμένες δίαιτες, η χημική δίαιτα της φίλης μας που τρως μόνο νερό και μπανάνες, η δίαιτα της γειτόνισσας κατά την οποία δεν τρως τίποτα και χάνεις κιλά, η δίαιτα που μας συνέστησε ο φίλος μας για μυϊκή ενδυνάμωση που του την είπε κάποιος στο γυμναστήριο και μαζί με διάφορα σκευάσματα και θα μας κάνει αρσιβαρίστες, μια διατροφή που την είδαμε στο διαδίκτυο ανυπόγραφη από ειδικό επιστήμονα, που υπόσχεται να μας κάνει μοντέλα και πολλά άλλα παρόμοια παραδείγματα, έχουν οδηγήσει ουκ ολίγους ανθρώπους (και ειδικά εφήβους) στη διατάραξη του μεταβολισμού, στην ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών και πολύ συχνά και στην εμφάνιση διαφόρων ασθενειών.
Επίλογος.
H δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων ή μη σωστή διαχείριση τους, μπορεί να αποβεί επιβλαβής για την υγεία μας, επί συνόλου και μάλιστα, σύμφωνα με τον πατέρα της ιατρικής Ιπποκράτη «δεν υπάρχουν ασθένειες, υπάρχουν ασθενείς». Όλη η σύγχρονη θεραπευτική, πλέον αναγνωρίζει τη σημαντικότητα της ψυχολογίας μας στην εκδήλωση μιας νόσου αλλά και τη θεραπεία της και όλο και περισσότεροι επιστήμονες παραδέχονται συχνά πως «οι πλειονότητα των ασθενειών έχουν ψυχοσωματικό υπόβαθρο».
Το σωματικό μας βάρος, για να είναι «φυσιολογικό», θα έπρεπε να έχει ένα εύρος τιμών που καθορίζεται από συγκεκριμένα δεδομένα, όπως το ύψος μας, ο σωματότυπος μας, η ηλικία μας. Η σωστή διατροφή και αυτή διέπεται από κανόνες, που αν τους ακολουθούμε, μπορούμε να εξασφαλίζουμε τη σωστή θρέψη του οργανισμού μας, την ευεξία και την καλή μας υγεία. Όλα αυτά όμως θεωρητικά και αυτό γιατί στην πράξη, στους ενήλικες, σπάνια το βάρος μας και η διατροφή που ακολουθούν είναι ανεξάρτητη από τη συναισθηματική κατάσταση και δε διέπονται από μια αμιγώς ορθολογιστική προσέγγιση, όπως ακριβώς συμβαίνει στα βρέφη, όπου ο παιδίατρος καθορίζει στη μητέρα το ιδανικό εύρος βάρους ανάλογα την ηλικία και εκείνη φροντίζει για την ισορροπημένη διατροφή του παιδιού.
Όσο μεγαλώνουμε, ο τρόπος ζωής μας, το συναίσθημα και η ψυχολογία μας εν γένει, επηρεάζουν πολύ σημαντικά και τη σχέση μας με τον εαυτό μας, το σώμα μας και κατ’ επέκταση και τη σχέση μας με τη τροφή. Ένα κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα διατροφικών διαταραχών είναι ότι δυσκολεύονται ιδιαίτερα να διαχειριστούν το άγχος τους και συχνά δεν αναγνωρίζουν ή δεν μπορούν να εκφράσουν σωστά τα συναισθήματα τους. Στην πραγματικότητα, οι διατροφικές διαταραχές έχουν πολλά κοινά γνωρίσματα με τις ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές αλλά και με τις φοβικές και τις εθιστικές συμπεριφορές. Η αντιμετώπιση και θεραπεία τους, συνεπώς, θα πρέπει να είναι το συνδυαστικό αποτέλεσμα φαρμακευτικής αγωγής όπου και αν χρειάζεται, ψυχολογικής ή και ψυχιατρικής υποστήριξης αλλά και επιστημονικής παρέμβασης διατροφολόγου. Τα πλέον σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα για τη θεραπεία των διατροφικών διαταραχών, θα δοθούν σε επόμενο, ξεχωριστό άρθρο, μαζί με μια σειρά από άρθρα, που θα μιλούν αναλυτικότερα για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μιας από τις σύγχρονες διατροφικές διαταραχές που αναφέρθηκαν εδώ.
Χριστίνα Μπακοπούλου
Φαρμακοποιός.
