Ο λόγος για το δίκταμο ή έρωντα, ένα από τα πιο φημισμένα βότανα της κρητικής γης. Πρόκειται για έναν αυτοφυή και πολυετή αρωματικό θάμνο, που ανήκει στη βοτανική οικογένεια Lamiaceae και έχει την επιστημονική ονομασία Origanum dictamus. Στη λαϊκή παράδοση, θα το βρούμε με πάρα πολλές ονομασίες όπως: αδίχταμος, ατίτανος, δίκταμνο, δίτταμο, λιβανόχορτο, στοματόχορτο, μαλλιαρόχορτο, σταμνόχορτο, σταθόρι κ.α. Η λέξη δίκταμο, φαίνεται να προέρχεται από το όνομα του όρους Δίκτη στην Κρήτη και τη λέξη θάμνος. Υπάρχουν δυο όμως εκδοχές για την προέλευση του ονόματος έρωντας, το οποίο επίσης αποδόθηκε στο βότανο. Η μια εκδοχή, είναι ότι το βότανο ταυτίστηκε με τον έρωτα, επειδή, η συστηματική κατανάλωση του με τη μορφή αφεψήματος, αποδεδειγμένα αυξάνει την ερωτική επιθυμία. Η άλλη θεωρία, έχει να κάνει με το γεγονός πως η συλλογή του βοτάνου στις πλαγιές των Κρητικών βουνών είναι αρκετά δύσκολη, ώστε να παρομοιάζεται με τις δυσκολίες που διαβαίνει ο έρωτας για να επιβιώσει στο χρόνο. Όπως και να το πει κανείς, το δίκταμο είναι σήμα κατατεθέν της κρητικής γης και αναμφίβολα υπάρχουν αμέτρητοι λαϊκοί μύθοι που να το ταυτίζουν με πολλές εκφάνσεις της ζωής.
Ιστορικές αναφορές.
Ο Δίκταμος ήταν γνωστός από την αρχαιότητα, απ’ όπου υπάρχουν αμέτρητες καταγραφές για τις θεραπευτικές ιδιότητες και χρήσεις του βοτάνου, τις οποίες συμβουλευόμαστε ως σήμερα.
Στη μυθολογία, το βοτάνι είχε αφιερωθεί στη Θεά της γονιμότητας Ελενθώ, η οποία βοηθούσε της γυναίκες κατά τον τοκετό και τις απελευθέρωνε από τους πόνους, όπως ακριβώς κάνει και το αφέψημα του δίκταμου.
Σημαντικές πληροφορίες για το βότανο, μπορούμε να βρούμε και στα «Αργοναυτικά του Ορφέως» του Ευριπίδη, στην Ιλιάδα του Ομήρου, αλλά και την «Αινειάδα» του Βιργιλίου, όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι όταν ο Αινείας πληγώθηκε από βέλος, η μητέρα του η Θεά Άρτεμις, αναζήτησε στην Κρήτη το δίκταμο για να τον γιατρέψει, μιας και το βότανο ήταν ικανό να αποβάλλει τα δηλητήρια του βέλους και να επουλώσει το τραύμα.
Ο Ιπποκράτης, χρησιμοποιούσε το βότανο στη γυναικολογία, αλλά και για την αντιμετώπιση φλεγμονωδών παθήσεων του δέρματος.
Ο πατέρας της φαρμακογνωσίας, Διοσκουρίδης, μιλάει για την ικανότητα του βοτάνου να αυξάνει την ερωτική διέγερση, ως επίσης, το αναφέρει ως εμμηναγωγό, επουλωτικό για τα έλκη και κατάγματα των οστών, παράγοντα διευκόλυνσης του τοκετού αλλά και ευεργετικό στις αρθρίτιδες και τις ρευματικές παθήσεις.
Ενεργά συστατικά του εκχυλίσματος του βοτάνου.
Για καθαρά λόγους εγκυκλοπαιδικής γνώσης, αλλά και πληρότητας του άρθρου, ας γίνει απλώς μια αναφορά στα ενεργά συστατικά του εκχυλίσματος των φύλλων του δίκταμου. Τα φύλλα του φυτού, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε καμφορά, ενώ το βασικό συστατικό του αιθέριου ελαίου του είναι η καρβακρόλη. Η θυμόλη αποτελεί κύριο συστατικό του αιθερίου ελαίου σε ποσοστό 78% (v/v). Ακόμα, σε αυτό υπάρχουν τα 3-θουγένιο (0.3%), α-πινένιο (0.3%), β-πινένιο (0.3%), α-τερπινένιο (0.9%), π-κυμένιο (10.1%), γ-τερπινένιο (7.9%), β-καρυοφυλλένιο (0.4%), λιναλοόλη (0.4%) και τερπινεν-4-όλη (0.3%). Επίσης έχουν προσδιοριστεί και τα ακόλουθα συστατικά: τρικυκλένιο, σαβινένιο, λιμονένιο και λιναλοόλη.
Χρήσεις
Είναι αμέτρητες οι ευεργετικές ιδιότητες που έχουν αποδοθεί στο δίκταμο, τόσο από εποχής αρχαιότητας, από τη λαϊκή μας παράδοση αλλά και επίσημα από τη Φαρμακευτική επιστήμη και Φαρμακογνωσία. Επιγραμματικά:
Το αφέψημα του δίκταμου θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματικό στις παθήσεις των νεφρών, των εντέρων αλλά και για τις δηλητηριάσεις, γι’ αυτό στην Κρήτη συνηθίζουν να το προσφέρουν σαν ρόφημα.
Ο Δίκταμος διαθέτει αντί-αιμορραγική και επουλωτική δράση. Ενώ έχει επιβεβαιωθεί και η ευεργετική του επίδραση κατά του έλκους του στομάχου.
Η αντιοξειδωτική δράση του υδατικού εκχυλίσματος, είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είναι εμφανής η δυνατότητα εκμετάλλευσης της στη βιομηχανία τροφίμων ως συντηρητικού.
Το δίκταμο έχει αντισηπτική δράση, τονωτική και αντισπασμωδική. Χρησιμοποιείται για την επούλωση των τραυμάτων, ως καταπραϋντικό του πεπτικού συστήματος, καθώς και κατά της γρίπης και του κρυολογήματος. Δρα σπασμολυτικά και συμβάλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση των κυκλοφορικών και καρδιολογικών προβλημάτων, ανακουφίζει από πονοκεφάλους, και στομαχικές διαταραχές, πονόδοντους και αποστήματα. Ενεργεί επίσης, ως αντιδιαβητικό, εμμηναγωγό αλλά και ως αφροδισιακό.
Το μάσημα φρέσκων φύλλων του βοτάνου, σταματά την κακοσμία του στόματος, ενώ η κατάποση του βοηθάει στη χώνεψη, εξ’ ου και ονομάζεται και στοματόχορτο.
Οι χρήσεις του βοτάνου, που αναφέρονται στην επίσημη φαρμακευτική και βοτανική βιβλιογραφία είναι: πεπτικό, αντιμικροβιακό, αντισηπτικό, ανθελμινθικό, αντιαιμορραγικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό, σπασμολυτικό, καταπραϋντικό των στομαχικών πόνων και των νευρικών διεγέρσεων.
Η καλλιέργεια του δίκταμου.
Οι πάρα πολλές θεραπευτικές χρήσεις του δίκταμου, σε συνδυασμό με τις αποτελεσματικότατες αφροδισιακές του ιδιότητες, το κατέστησαν εδώ και πολλά χρόνια ένα από τα εμπορικότερα βότανα, τόσο στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Ήδη από το 1920, το δίκταμο καλλιεργείται για εμπορικούς λόγους, σε συστηματική βάση στην Κρήτη, με το Νομό Ηρακλείου να φτάνει και τους 30 τόνους ετησίως. Τα τελευταία χρόνια δε, εξαιτίας της εμπορικότητας του βοτάνου αλλά και της υψηλής του τιμής, έχουν δημιουργηθεί καλλιέργειες του, ακόμη και σε βοτανικούς κήπους τους εξωτερικού.
Στο σημείο αυτό όμως, είναι καλό να σημειωθεί το εξής: ένα βότανο έχει εντελώς διαφορετικές ιδιότητες όταν είναι αυτοφυές και μαζεύεται από την πλαγιά του βουνού, από εκείνο που έχει καλλιεργηθεί. Στην περίπτωση δε, του δίκταμου, οι έρευνες έχουν δείξει ότι, το βότανο που προέρχεται από καλλιέργεια, είναι κατά πολύ φτωχότερο σε ενεργά συστατικά σε σχέση με το αυτοφυές. Παίζει δε, ουσιαστικότατο ρόλο, αν η καλλιέργεια αυτή πραγματοποιείται μακριά από την κρητική γη, με τα πειράματα να δείχνουν πως το δίκταμο που καλλιεργήθηκε εκτός Κρήτης, έχει απολέσει κατά πολύ τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Επομένως, για να επωφελούμαστε των ιδιοτήτων των βοτάνων στο έπακρο, θα πρέπει να ελέγχουμε την προέλευση τους όταν τα αγοράζουμε. Το ασφαλέστερο κριτήριο για να ξεχωρίσουμε εάν ένα βότανο είναι από καλλιέργεια ή έχει συλλεχθεί από τη φύση, είναι να εμπιστευόμαστε σε κάθε περίπτωση τη μύτη μας, δεδομένου ότι, το βότανο που καλλιεργείται, δεν μπορεί, σε καμία περίπτωση, να έχει την αρωματικότητα του αυτοφυούς.
Χριστίνα Μπακοπούλου
Φαρμακοποιός
