Η γλυκόριζα είναι από τα πλέον διαδεδομένα βότανα στη φαρμακευτική, τη ζαχαροπλαστική αλλά και την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική. Οφείλει την ονομασία της στο Διοσκουρίδη, γιατί η ρίζα του φυτού διαθέτει έντονα γλυκιά γεύση. Τη γνωρίζουμε και ως γλυκύρριζα ή λικουϊρίτσια, ενώ η λατινική ονομασία του φυτού είναι Glycyrrhiza glabra.
Πρόκειται για μια ρίζα με πολύ ιδιαίτερο άρωμα και γευστική ταυτότητα, που σίγουρα δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει εύκολα. Δοκιμάζοντας την, στην αρχή αποδίδει μια ιδιαίτερα γλυκιά γεύση και ταυτόχρονα ξυλώδη, με έναν ελαφρύ τόνο γλυκάνισου, ενώ με την πάροδο του χρόνου και καθώς αναμιγνύεται με το σάλιο μας, χαρίζει μια ελαφριά «φαρμακευτική» οσμή με ταυτόχρονη υφάλμυρη επίγευση.
Η ιστορία της γλυκόριζας.
Οι πρώτες ιστορικές καταγραφές, για τη χρήση της ρίζας είτε ως βότανο είτε ως ζαχαρωτό, ξεκινούν από την αρχαιότητα. Ρίζες γλυκόριζας, ανεβρέθηκαν στον τάφο του Φαραώ Τουτανκχαμόν (1398 π.Χ.), όπου είχαν τοποθετηθεί ως τιμητικό δώρο στον πολύ νεαρό αυτό βασιλιά.
Τόσο οι αρχαίοι Έλληνες, όσο και οι Ρωμαίοι, χρησιμοποιούσαν τη γλυκόριζα σε αντιβηχικά σιρόπια ή και ελιξίρια για την αντιμετώπιση του πεπτικού έλκους. Πιθανολογείται δε, ότι τη συνδύαζαν με μέλι, δημιουργώντας έτσι τα πρώτα γλυκίσματα γλυκόριζας. Ο Θεόφραστος, μαθητής του Αριστοτέλη και πατέρας της βοτανικής, περιέγραψε αναλυτικότατα την ικανότητα της γλυκόριζας να εξαλείφει το αίσθημα της δίψας. Χάρη σε αυτή τη γνώση, οι στρατιές του μεγάλου Αλεξάνδρου, κατάφεραν να επιζήσουν, με ελάχιστο νερό, κατά τη διάρκεια των μεγάλων εκστρατειών. Οι δε χρήση της ρίζας σε εμπόλεμες καταστάσεις, εξακολούθησε ακόμη και στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Οι Σκύθες είχαν μυηθεί από τους Έλληνες, στο να χρησιμοποιούν το βότανο σε δύσκολες καταστάσεις και σε πολέμους, αφού τους έδινε τη δυνατότητα να ζήσουν έως και 12 ολόκληρες ημέρες χωρίς νερό.
Η χρήση της γλυκόριζας για την αντιμετώπιση προβλημάτων πέψης, αναφέρεται και στη Γαλλία του 18ου αιώνα, όπου ο Ναπολέων Βοναπάρτης, κατανάλωνε πολύ συστηματικά τη ρίζα, για την αντιμετώπιση γαστρεντερικών διαταραχών που τον ταλαιπωρούσαν συχνά.
Στην κινέζικη κουζίνα, η γλυκόριζα χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτων χρόνων ως καρύκευμα, ενώ στη Συρία το βάμμα της είναι δημοφιλές ως πότο.
Ιδιότητες & χρήσεις της γλυκόριζας.
Η γλυκόριζα, έχει ιδιαίτερο θεραπευτικό ενδιαφέρον και όχι μόνον, αφού είναι ιδιαίτερα πλούσια σε σαπωνίνες, με βασικότερη τη γλυκυρριζίνη (γλυκυρριζικό οξύ) σε ποσοστό 6-10%, η οποία είναι 50 φορές πιο ισχυρή ως γλυκαντικό από την κοινή ζάχαρη. Επιπρόσθετα, περιέχει και αντιοξειδωτικές φλαβονόνες, αμινοξέα, γλυκόζη και σακχαρόζη, γεγονός που προσδίδει στη ρίζα αυτή και θρεπτική αξία για τον οργανισμό μας, εκτός από τις θεραπευτικές της ιδιότητες.
Μια βασική θεραπευτική ιδιότητα του φυτού, είναι ότι συμβάλλει στην αντιμετώπιση φλεγμονωδών καταστάσεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται με τη μορφή αφεψήματος, επικουρικά για την θεραπεία του άσθματος και της βρογχίτιδας.
Το εκχύλισμα της ρίζας του φυτού, διαθέτει επίσης πολύ καλές αντιφλεγμονώδεις, αντισηπτικές και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες. Παραδοσιακά χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση κοινών δερματικών παθήσεων αλλά και για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του επιχείλιου έρπητα.
Πρόσφατες έρευνες έχουν αποδείξει πως η γλυκόριζα διαθέτει οιστρογονική δράση. Πιο συγκεκριμένα, η γλυκύρριζα θεωρείται ότι ασκεί μια παράπλευρη δράση στον μεταβολισμό των οιστρογόνων, έτσι ώστε, όταν τα επίπεδά τους στο αίμα είναι υψηλά να λειτουργεί παρεμποδιστικά, ενώ όταν είναι χαμηλά, εμφανίζει οιστρογονική δράση. Ανάλογα τέτοια φαινόμενα, έχουν παρατηρηθεί και σε πολλά άλλα φυτά που περιέχουν ισοφλαβονόνες. Έτσι φαίνεται πως η γλυκόριζα, ρυθμίζει την ενδοκρινική ισορροπία του οργανισμού μας.
Μια από τις βασικότερες δραστικές ουσίες του φυτού, η γλυκυρριζίνη, σε μεγάλες δόσεις, είναι ικανή να αναστείλει τη δράση του ενζύμου 5-β-ρεδουκτάση. Το τελευταίο, είναι υπεύθυνο για την αδρανοποίηση της κορτιζόλης, αλδοστερόνης και προγεστερόνης στο ήπαρ, με συνέπεια την εμφάνιση εικόνας «συνδρόμου αλδοστερόνης», δηλαδή αύξηση της αρτηριακής πίεσης, απώλειες καλίου και κατακράτηση νατρίου. Για το λόγο αυτό, η υπερκατανάλωση γλυκόριζας, θα πρέπει να αποφεύγεται, ιδιαίτερα από άτομα που πάσχουν από υπέρταση. Από την άλλη πλευρά, η γλυκυρριζίνη, παρά την παρενέργεια της αυτή, συμβάλλει θετικά στην αντιμετώπιση της νόσου του Addison. Πρόκειται για μια κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια φλοιού των επινεφριδίων, απ’ όπου παράγεται η κορτιζόλη στον ανθρώπινο οργανισμό. Η ικανότητα αυτή της γλυκόριζας, να εμποδίζει την αποδόμηση της κορτιζόλης, αιτιολογεί προφανώς και τις αντιαλλεργικές ιδιότητες που αποδίδονται στο φυτό.
Ένα αφέψημα από γλυκόριζα, μπορεί να λειτουργήσει ως τονωτικό και να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης και του άγχους. Εκτός από τη γλυκιά και ευχάριστη γεύση της, η ρίζα αυτή φαίνεται πως είναι ευεργετική για την ενίσχυση της μνήμης και της ικανότητας μάθησης αλλά και για τη γενικότερη νοητική μας διαύγεια και εγρήγορση.
Στην Ελλάδα, περισσότερο διαδεδομένες είναι οι αντιβηχικές καραμέλες γλυκόριζας με ήπια αντιφλεγμονώδη δράση. Ωστόσο, στην υπόλοιπη Ευρώπη, η γλυκιά αυτής ρίζα, είναι δημοφιλής και σε άλλους τομείς, πέρα από τη θεραπευτική, όπως τη μαγειρική, τη ζαχαροπλαστική και την οινοποιία.
Τα ζαχαρωτά της γλυκόριζας.
Η γλυκόριζα απαντάται σε μια μεγάλη ποικιλία ζαχαρωτών αλλά και ποτών, που ολοένα κερδίζουν και περισσότερο έδαφος στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, αφού πρόκειται για μια πιο υγιεινή «γλυκιά» επιλογή. Η γλυκόριζα με τη μορφή ζαχαρωτού είναι διαδεδομένη πολύ στη βόρεια Ευρώπη, όπου μόνο στην Ολλανδία, καταγράφεται επισήμως ότι η ετήσια κατανάλωση ζαχαρωτών γλυκόριζας, κυμαίνεται στα 2 κιλά ανά άτομο. Αντίθετα, στις μεσογειακές χώρες, και ιδιαίτερα στην Ιταλία, η ρίζα καταναλώνεται αυτούσια, στη φυσική αποξηραμένη της μορφή και χωρίς προσθήκη ζάχαρης, κυρίως για τις ανάγκες διατήρησης δροσερής αναπνοής.
Στη Συρία, η γλυκόριζα καταναλώνεται κυρίως υπό τη μορφή ηδύποτου, συχνά, πλέον τη βρίσκουμε και σε αναψυκτικά και μπύρες. Αξίζει δε, να σημειωθεί, ότι το εκχύλισμα της ρίζας, αποτελεί και άριστο βελτιωτικό γεύσης σε φαρμακευτικά σκευάσματα που χορηγούνται από του στόματος, όπως είναι τα σιρόπια και τα ελιξίρια.
Για την παραγωγή των ζαχαρωτών, οι ρίζες συλλέγονται το καλοκαίρι και αποξηραίνονται με κατάλληλα μέσα, ώστε να αποφευχθεί η ανάπτυξη μυκήτων. Η ξήρανση της ρίζας είναι απαραίτητη, διότι η γλυκόριζα ωμή είναι ιδιαίτερα τοξική για τον ανθρώπινο οργανισμό. Εν συνεχεία, οι ρίζες αλέθονται, καθαρίζονται και πολτοποιούνται μαζί με νερό. Ο πολτός αυτός φιλτράρεται, καθαρίζεται και στερεοποιείται εκ νέου, ώστε το τελικό προϊόν που αποδίδεται να ονομάζεται τεμάχιο στερεής γλυκόριζας και είναι αυτό που δίνεται στις φαρμακοβιομηχανίες και τις βιομηχανίες ζαχαρωτών για περαιτέρω χρήση. Ένα τεμάχιο στερεής γλυκόριζας είναι 50 φορές γλυκύτερο από αντίστοιχη ποσότητα ζάχαρης. Έτσι η χρήση των τεμαχίων της γλυκόριζας στα αντίστοιχα ζαχαρωτά είναι πολύ μικρή.
Επίλογος.
Η γλυκόριζα είναι μια φαρμακευτική δρόγη, με εξαιρετικές ιδιότητες και με πολύ γλυκιά και ευχάριστη γεύση, ώστε να τη χρησιμοποιούμε ευρύτατα σε διάφορα σκευάσματα αλλά και στην καθημερινή μας ζωή. Σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να προκαλέσει αρκετές παρενέργειες και η χρήση της αντενδείκνυται σε υπερτασικά άτομα, σε πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ αλλά και σε εγκύους. Στις ΗΠΑ, η κατανάλωση της έχει χαρακτηριστεί από τον FDA ως «ασφαλής» και χρησιμοποιείται βασικά ως βελτιωτικό γεύσης παρά ως γλυκαντικό, ενώ στην Ευρώπη, συστήνεται να μην καταναλώνεται σε ποσότητες μεγαλύτερες των 100mg την ημέρα για λόγους ασφαλείας.
Μια βασική αρχή της Φαρμακευτικής επιστήμης είναι ότι δεν υπάρχει ουσία – φάρμακο που να μην έχει παρενέργειες. Κάθε ουσία, εν δυνάμει είναι τοξική για τον ανθρώπινο οργανισμό, η δε τοξικότητα της σχετίζεται με πάρα πολλούς παράγοντες, αρχής γενομένης από την ποσότητα που λαμβάνουμε την ουσία. Η αρχή αυτή, δεν αφορά μόνο τη γλυκόριζα αλλά και οποιοδήποτε άλλο βότανο ή άλλη ουσία χρησιμοποιούμε για θεραπευτικούς σκοπούς. Επομένως, το πιο ασφαλές είναι να χρησιμοποιούμε τη δύναμη της φύσης σε εναλλακτικές θεραπείες, σεβόμενοι τις ενδεδειγμένες γι’ αυτήν δόσεις και αφότου έχουμε συμβουλευτεί εξειδικευμένο επιστήμονα υγείας, ώστε να έχουμε εξασφαλίσει ορθή και επιστημονική πληροφόρηση αλλά και ασφάλεια και αποτελεσματικότητα στη θεραπεία μας.
Χριστίνα Μπακοπούλου
Φαρμακοποιός.
