Η άνοιξη μπήκε επισήμως, με το Μάρτιο, όπως πάντα, να κρατά ακόμη τη γεύση του χειμώνα. Η διάθεση μας ανεβαίνει και είναι αναπόφευκτο ο νους να ταξιδεύει σε όμορφα μέρη. Τα λουλούδια τώρα έχουν την τιμητική τους και σε συνδυασμό με τη γιορτή του Πάσχα και τις ολιγοήμερες διακοπές που θα ήθελες να πάς, μια λέξη σκέφτεσαι… Keukenhof! Το όνειρο των απανταχού ρομαντικών της γης, των κηπουρών, της νοικοκυράς που αγαπά της γλάστρες της, του φυσιολάτρη, των γεωπόνων… το μέρος που και να μισείς τα λουλούδια, θα σε κάνει να τα λατρέψεις…
Η Ολλανδοί, θα μείνουν στην ιστορία, πρωτίστως για τις κηπουρικές τους ικανότητες, αλλά και για το αστείρευτο πάθος τους για τις τουλίπες. Οι ατελείωτες εκτάσεις με τουλίπες όλων των χρωμάτων και των ειδών, τα γραφικά λουλουδένια χωριουδάκια τους αλλά και το παγκοσμίως, μοναδικής ομορφιάς και αισθητικής, πάρκο του Κeukennhof, είναι ο βασικότερος λόγος που κάνει την Ολλανδία, νούμερο ένα προορισμό, για τους απανταχού ταξιδιώτες, τους μήνες της άνοιξης!
Η ιστορία της τουλίπας.
Το ευγενές άνθος, που σήμερα αποτελεί το σύμβολο της Ολλανδίας, έκανε το ντεμπούτο του στη χώρα το 1553. Είναι όμως εσφαλμένη η κοινή αντίληψη που θέλει την τουλίπα να κατάγεται από την Ολλανδία και εν γένει τη βόρεια Ευρώπη. Ο πραγματικός τόπος καταγωγής της, είναι το βουνό Παμίρ Αλάι, κοντά στο σημερινό Ισλαμαμπάντ, στην Κεντρική Ασία, ενώ την καταγωγή της διεκδικεί επίσης και το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία. Από αυτές τις περιοχές, οι βολβοί της τουλίπας εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ ελάχιστα είδη τουλίπας είναι ιθαγενή, με πιο γνωστό την τουλίπα «μινιατούρα» ή αλλιώς celsiana, που είναι αυτοφυής στις περιοχές γύρω από την Τουλόν και τις Κάνες. Η δε πραγματική ετυμολογία του ονόματος της, δεν μας είναι γνωστή. Η πλέον επικρατούσα όμως άποψη, είναι ότι η τουλίπα, πήρε το όνομα της από τη λέξη “toliban”, ένα ιδιαίτερο «καπέλο» που συνήθιζαν να φορούν οι Ασιάτες, μιας και – με λίγη φαντασία- το σχήμα του άνθους, μοιάζει με το παραδοσιακό αυτό τουρμπάνι.
Η Ολλανδική ιστορία της τουλίπας, ξεκινάει εδώ και 500 χρόνια περίπου, όταν ο βοτανολόγος Carolus Clusius, διορίστηκε στο βοτανικό κήπο του Πανεπιστημίου του Leiden, όπου και φύτεψε τις πρώτες τουλίπες, με τη βοήθεια του Cluyt, ενός φαρμακοποιού από τη Χάγη. Οι βολβοί όμως που φυτεύτηκαν, είχαν δοθεί χάρισμα από τον πρέσβη της αυλής του Σουλτάνου Σουλεϊμάν, τον De Busbecq, που είναι και ο πρώτος που ανέφερε την ύπαρξη της τουλίπας εγγράφως και απαρίθμησε τα είδη της. Επισήμως, λοιπόν, η τουλίπα ήρθε στην Ευρώπη, μέσω της Κωνσταντινούπολης και πολύ σύντομα απέκτησε τεράστια εμπορική αξία.
H αρχή της συστηματικής καλλιέργειας στην Ολλανδία και κατ’ επέκταση της Ολλανδικής βιομηχανίας της τουλίπας, είναι αποτέλεσμα κλοπής και ίντριγκας. Σύμφωνα με τις ιστορικές καταγραφές, ο Clusius, είχε μεγάλη εμμονή με τους βολβούς της τουλίπας, τους οποίους φύλαγε ως «κόρη οφθαλμού» γιατί μελετούσε την επιστημονική τους αξία στη φαρμακευτική και θεραπευτική. Ήταν λοιπόν πολύ φειδωλός με τους βολβούς του φυτού και αρνιόταν πεισματικά να δώσει ή να πουλήσει, σε όλους εκείνους που είχαν διαβλέψει την εμπορική και οικονομική της αξία και προτίθετο να επιδοθούν στην καλλιέργεια της. Έτσι, η τουλίπα παρέμεινε αρκετά χρόνια αποκλειστικό προνόμιο του Πανεπιστημιακού βοτανικού κήπου του Leiden, μέχρι τη στιγμή που κάποιοι υποψήφιοι αγοραστές βολβών, συνωμότησαν, πλήρωσαν έναν επισκέπτη του βοτανικού κήπου, που ο Clusius του είχε δώσει πρόσβαση στις τουλίπες και εν τέλει, έκλεψαν ένα μεγάλο μέρος της συλλογής του Clusius. Έτσι, ξεκίνησε η καλλιέργεια τουλίπας στην Ευρώπη, ως αποτέλεσμα διαμάχης, ίντριγκας και εν τέλει κλοπής και με τις ιστορικές πηγές να θέλουν τον Clusius να παθαίνει κατάθλιψη ύστερα από το συμβάν αυτό.
Τουλίπα, έρωτας και χρήμα.
Η Ολλανδική καλλιέργεια της τουλίπας, άρχισε το 1600 σε πολύ μικρές ιδιωτικές εκτάσεις γης και, εν πολλοίς, στα κρυφά. Οι πρώτες καλλιέργειες που δημιουργήθηκαν ήταν στην περιοχή μεταξύ Βόρειας Θάλασσας και του Άμστερνταμ, που μέχρι και σήμερα λέγεται “Bollenstreek”. Τα πρώτα χρόνια της καλλιέργειας της, η τουλίπα ήταν κάτι το σπάνιο και μοναδικό και πρόσβαση σε αυτήν, προφανέστατα, είχαν μόνον οι πολύ πλούσιοι και οι ευγενείς, γι’ αυτό και για πολλά χρόνια, το λουλούδι αποτέλεσε για την Ολλανδία σύμβολο πλούτου αλλά και αριστοκρατικής καταγωγής. Με την πάροδο των ετών, η παρουσία μιας και μοναδικής τουλίπας, σε κάποιο οικιακό κήπο, υποδήλωνε αυτόματα την αριστοκρατική καταγωγή και την οικονομική ευμάρεια της οικογένειας. Ταυτόχρονα, η τοθλίπα ήταν και σύμβολο του έρωτα και της αγάπης και μάλιστα, η προσφορά μιας τουλίπας άνθους ή βολβού σε ανύπαντρη κοπέλα για πρόταση γάμου, σήμαινε αυτόματα, ότι ο πατέρας της θα συναινούσε στο γάμο αυτό, αφού υποδήλωνε ότι ο γαμπρός ήταν εύρωστος οικονομικά για να αναλάβει τις ευθύνες του.
Μέχρι το 1626, στην Ευρώπη είχε επικρατήσει μια «τρέλα» με την τουλίπα. Υπήρχαν συλλέκτες βολβών, που τους δημοπρατούσαν σε εξωφρενικές τιμές ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα. Ένας βολβός τουλίπας Semper augustus, μπορούσε να φτάσει τιμή ίση με 1500 σημερινά δολάρια και υπήρχαν μόνο 12 βολβοί για πούλημα, ενώ υπάρχουν αναφορές, πως ένας παρόμοιος βολβός έφτασε σε δημοπρασία τα 2250 σημερινά δολάρια Αμερικής μαζί με ένα άλογο με άμαξα! Μέχρι και το 1620, οι συλλέκτες πουλούσαν τις τουλίπες με το βολβό. Όταν η καλλιέργεια της αυξήθηκε, άρχισαν να τις πωλούν με το βάρος. Αξίζει όμως να σημειωθεί, πως μονάδα μέτρησης του βάρους, χρησιμοποιούσαν αυτή του χρυσού! Μέχρι και το 1637, η τουλίπα είχε μετατραπεί, από ένα πανέμορφο λουλούδι, σε εμμονή για τους Ολλανδούς, με τους εμπόρους να πωλούν τουλίπες, ενώ βρίσκονταν ακόμη στο χώμα υπό τη μορφή βολβού και τους αγοραστές να υποθηκεύουν τα σπίτια τους για την αγορά ενός μόνο βολβού τουλίπας!
Με την πάροδο των ετών, οι πιο ακριβές τουλίπες ήταν οι δίχρωμες, με διακριτές φλόγες ή σπασμένες ρίγες χρώματος. Η κάθε μια είχε το δικό της μοναδικό σχέδιο και αντιμετωπιζόταν ως έργο τέχνης, ενώ οι μονόχρωμες δεν ήταν καθόλου στη μόδα. Οι δίχρωμες όμως τουλίπες, ήταν αποτέλεσμα επιμόλυνσης τους από έναν σχετικά αβλαβή ιό, τον μωσαϊκό, που τους χάριζε μεν τη μοναδικότητα του σχεδίου, αλλά επιβράδυνε την ανάπτυξη τους κατά πολύ. Έτσι, όσο η πολύχρωμη τουλίπα, γινόταν όλο και πιο περιζήτητη, άρχισαν να κλείνονται συμφωνίες για μελλοντικές αγορές, όπως γίνεται σήμερα στα διεθνή χρηματιστήρια, για προϊόντα μεγάλης καθημερινής ζήτησης, όπως ο καφές, η ζάχαρη και το κακάο, τα λεγόμενα commodities. Προφανώς, εκείνη την εποχή, δεν υπήρχε προηγούμενο μαζικής υστερίας με κάποιο αγαθό, ώστε να είναι γνωστό τι θα επακολουθούσε. Ωστόσο, οι πιο σώφρονες, ξεπουλούσαν το στοκ των βολβών τους για να εξασφαλίσουν τα κέρδη τους. Ένα τυχαίο γεγονός ήταν υπέρ αρκετό για να διαλύσει δια παντός το εμπόριο και την υπεραξία της τουλίπας και αυτό συνέβη στις 03 Φεβρουαρίου 1637. Εκείνη την ημέρα, ενώ είχε κανονιστεί από καιρό μια δημοπρασία τουλίπας, κανένας αγοραστής δεν εμφανίστηκε στη δημοπρασία αυτή, εξαιτίας της επιδημίας βουβωνικής πανώλης, που εν τω μεταξύ είχε χτυπήσει τη χώρα. Το γεγονός αυτό σύντομα οδήγησε σε πανικό, με αποτέλεσμα, η τιμή των βολβών να πέσει στο ένα δέκατο της μέχρι τότε αξίας τους. Το εμπόριο και η συλλογή της τουλίπας έσβησε απότομα και οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με αυτήν, καταστράφηκαν σε μια νύχτα. Στην πραγματικότητα, το εμπόριο της τουλίπας και το κραχ του 1637, είναι η πρώτη «οικονομική φούσκα» που δημιουργήθηκε στην ιστορία της ανθρωπότητας! Παρά το κραχ της τουλίπας, η Ολλανδία κατάφερε πολύ γρήγορα να ανανήψει οικονομικά εξαιτίας της μεγάλης παραγωγής της σε γαλακτοκομικά προϊόντα, η δε τουλίπα, συνέχισε να είναι το πιο δημοφιλές φυτό στους κήπους των Ολλανδών μέχρι και σήμερα. Η γοητεία που τους ασκεί, είναι πέρα και πάνω από το χρήμα.
Η τουλίπα στην Ελλάδα
Κανένας λαός δε μπόρεσε να αντισταθεί στη γοητεία της τουλίπας, συμπεριλαμβανομένου και του Ελληνικού. Στη χώρα μας συναντάμε τα δέκα από τα εκατό είδη τουλίπας που υπάρχουν στον κόσμο, μερικά εκ των οποίων να φύονται αποκλειστικά και μόνο στην Ελλάδα! Μοναδική στον κόσμο είναι η αυτοφυής κίτρινη τουλίπα της Ζήρειας, στην Κορινθία, αλλά και κιτρινοπορτοκαλί τουλίπα στο Χιονοβούνι, στη Μονεμβασιά. Το νησί της Χίου, εκτός από τα μαστιχόδεντρα, είναι παγκόσμια γνωστό και για τα τέσσερα είδη αυτοφυούς τουλίπας του, τους λεγόμενους λαλάδες. Πρόκειται για τη Tulipa praecox ή τουρκολαλάς, που έχει σκούρο κατακόκκινο χρώμα και τη συναντάμε σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις γύρω από αγρούς και ελαιώνες. Τη Tulipa agenesis ή φραγκολαλάς, που τα άνθη της είναι κόκκινα στο εξωτερικό τους με μαύρα στίγματα και κίτρινες ραβδώσεις. Τη Tulipa clusiana ή λαλαδάκι πολίτικο, που έχει λευκά άνθη με εξωτερικές πορφυρές ραβδώσεις και τέλος, τη Tulipa undulatifolia ή κυματόφυλλη τουλίπα, που είναι ένα σπανιότατο είδος τουλίπας με πορτοκαλοκόκκινα άνθη και μάλιστα τείνει να εξαφανιστεί. Τέλος, πολύ εντυπωσιακή και σπάνια είναι η τουλίπα της Κρήτης, με κατάλευκα άνθη με ροζ άκρες.
Keukenhof και Anna Pavlova.
Τα λουλούδια συνδέονται αναπόφευκτα με διάφορες εκφάνσεις της ζωής μας. Με τον έρωτα, την τέχνη, το εμπόριο, το χρήμα, την ποίηση… Κανένα όμως λουλούδι στην ιστορία της ανθρωπότητας δε μπόρεσε να προκαλέσει, ταυτόχρονα, τόσο πολύ θαυμασμό, λατρεία, μίσος, πάθος, ίντριγκα, μαζική υστερία, οικονομική άνθιση, κραχ και παρακμή. Ακόμη και σήμερα, η «τουλιπομανία» καλά κρατεί. Η «Μέκκα» των απανταχού εραστών της τουλίπας, είναι το πάρκο Keukenhof και η πόλη Anna Pavlova στην Ολλανδία, που κάθε χρόνο έχουν την τιμητική τους τον Απρίλη και το Μάη.
Το Keukenhof, είναι το μακράν καλύτερο πάρκο λουλουδιών παγκοσμίως. Ένας εκπάγλου καλλονής κήπος, περίπου μια ώρα έξω από το Άμστερνταμ, όπου υπάρχουν ατελείωτες ποικιλίες τουλίπας, ζουμπουλιών, κρίνων, διαμορφωμένες σαν πίνακες ζωγραφικής στο έδαφος, ανάμεσα σε λιμνούλες με κύκνους και μοναδικά αγάλματα φτιαγμένα επίσης από λουλούδια! Είναι βέβαιο πως μια ημερήσια εκδρομή στο πάρκο αυτό, όχι απλά αποζημιώνει τους επισκέπτες του, τους ενθουσιάζει!
Η Anna Pavlova, είναι μια μικρή πόλη στη βόρεια Ολλανδία, που πήρε το όνομα της από τη διάσημη χορεύτρια του μπαλέτου. Δικαίως πιστεύω. H Anna Pavlova, ήταν μια αιθέρια χορεύτρια, που εντυπωσίαζε όποια μάτια και αν την κοιτούσαν. Ομοίως και η πόλη, είναι αναλόγως αιθέρια, αφού βρίσκεται ανάμεσα σε ατελείωτα στρέμματα όλων των ειδών και χρωμάτων τουλίπας! Ειδικά, αν μπορέσει κανείς να δει το θέαμα αυτό από ελικόπτερο, θα παραμείνει μαγεμένος από τις πολύχρωμες λωρίδες τουλίπας που εναλλάσσονται στις ατελείωτες αυτές καλλιέργειες. Μια επίσκεψη στην πόλη αυτή, σε συνδυασμό με την παρακολούθηση του Holland’s Gigantic Flower Sculpture Festival, την παρέλαση, δηλαδή, των τεράστιων γλυπτών- αρμάτων από λουλούδια, αναμφίβολα, αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία ζωής.
Χριστίνα Άρτεμις Μ.
