Το Πάσχα δεν είναι μόνο η σημαντικότερη γιορτή των Ορθόδοξων Χριστιανών, λόγω της ανάμνησης τού κορυφαίου δογματικά γεγονότος της Ανάστασης του Χριστού. Είναι και η πλέον ψυχικά έντονη γιορτή για τους Έλληνες, διότι αποτελεί την ακυρωτική κορύφωση της Μεγάλης Εβδομάδας. Ακόμη και αμιγώς συναισθηματικά ή εθιμικά να το προσεγγίσει κανείς, η χαρά της Ανάστασης αποκτά μεγαλύτερη σημασία από τη θλίψη της Εβδομάδας των Παθών, που προηγήθηκε. Κατά κάποιο περίεργο τρόπο, λοιπόν, οσοδήποτε εκκοσμικευμένα και αν «συρόμαστε» στην Εκκλησία τις μέρες αυτές, μολονότι ξέρουμε ότι ο Χριστός θα ξανααναστηθεί, αφηνόμαστε στην πένθιμη ψυχολογία.
Ο λόγος δεν θα μπορούσε να είναι απλουστευτικά ο εθιμικός χαρακτήρας των ημερών, από κοινού με τα κόκκινα αβγά και τα τσουρέκια. Βαθύτερα, ενέχεται μια ιδιαίτερη χαρμολύπη, που δεν οφείλεται αλλού, παρά στο περιεχόμενο του τρόπου λατρείας, δηλαδή στις αξεπέραστες Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας.
Έχουν προηγηθεί έξι εβδομάδες νηστειών, αρχής γενομένης από την Καθαρά Δευτέρα. Η εβδομάδα τής τελευταίας, πρώτη των Νηστειών, δίνει τη σκυτάλη στους Χαιρετισμούς της Παναγίας, ακολουθίες που ψάλλονται διαδοχικά κάθε Παρασκευή κατά τις πέντε πρώτες εβδομάδες των Νηστειών, προς τιμήν της μητέρας του Χριστού. Για αυτές θα μιλήσουμε εκτενέστερα σε άλλο άρθρο. Εδώ θα αναφερθούμε μόνο στο ότι, μετά τις πέντε ακολουθίες των Χαιρετισμών (συμπεριλαμβανομένου του Ακάθιστου Ύμνου, κατά την τελευταία εξ αυτών εβδομάδα), υπάρχει η λεγόμενη «βουβή εβδομάδα», που τελειώνει με το Σαββάτο του Λαζάρου και έπεται αμέσως η Μεγάλη Εβδομάδα.
Οι –υποτίθεται πρωινοί- όρθροι των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας ψάλλονται από το εσπέρας της εκάστοτε προηγούμενης ημέρας. Για παράδειγμα, την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ ψάλλεται ο όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας, τη Μεγάλη Δευτέρα το βράδυ ο όρθρος της Μεγάλης Τρίτης κ.ο.κ. Τούτο επικράτησε στο διάβα των αιώνων, για να δοθεί η δυνατότητα σε περισσότερους Χριστιανούς να παρακολουθούν τις λειτουργίες, καθώς η αυστηρή προσήλωση στο ωρολόγιο πρόγραμμα τού εκκλησιαστικού τυπικού επέβαλε την τέλεσή τους πολύ νωρίς το πρωί, κάτι που θα δυσχέραινε τους πάσης φύσεως εργαζόμενους, τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο.
Την Κυριακή των Βαΐων, λοιπόν, στην πρωινή κυριακάτικη λειτουργία, έχομε τη θριαμβική είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ «επί πώλου όνου» (δλδ. στη ράχη ενός γαϊδάρου), κατά την οποία ο λαός τον έραινε με βάγια -εξ ου οι αντίστοιχες αγιογραφίες καλούνται «Η Βαϊοφόρος». Το βράδυ, στον όρθρο της Μ. Δευτέρας, ξεχωρίζομε το τροπάριο «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται», που ψάλλεται μέχρι και τη Μ. Τετάρτη και έχει –μεταξύ άλλων- το εξής εκπληκτικό περιεχόμενο: «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός και μακάριος ο δούλος ον ευρήσει γρηγορούντα, ανάξιος δε πάλιν ον ευρήσει ραθυμούντα (=αδρανή)· βλέπε ουν ψυχή μου μη τω ύπνω κατενεχθής (<καταφέρομαι), ίνα μη τω θανάτω παραδοθής και της Βασιλείας έξω κλεισθής…». Το τροπάριο διατρέχει και ενοποιεί πνευματικά τις πρώτες τέσσερις ημέρες της Μ. Εβδομάδας (Ακολουθίες του Νυμφίου) και έλκει την καταγωγή του από το βασικό εορταζόμενο γεγονός της Μ. Τρίτης, την παραβολή των δέκα παρθένων.
Σύμφωνα με τη σχετική παραβολή, υπήρχαν δέκα παρθένες, οι οποίες, στο πλαίσιο ενός γάμου, περίμεναν με τα λυχνάρια τους να έρθει ο γαμπρός. Οι πέντε εξ αυτών είχαν μαζί τους λάδι, ενώ οι άλλες πέντε δεν είχαν προνοήσει. Ο γαμπρός, όμως, καθυστερούσε, με αποτέλεσμα να σβήσουν τα λυχνάρια των πέντε «μωρών» παρθένων. Αντίθετα, οι «φρόνιμες» παρθένες είχαν αναμμένα λυχνάρια, όταν εμφανίστηκε ο Νυμφίος στη μέση της νύχτας, και μπόρεσαν να μπουν μαζί του στη γιορτή, ενώ οι μωρές έμειναν απ’ έξω. Εδώ ο Χριστός παρομοιάζεται ως γαμπρός και η ψυχή του πιστού ως νύφη, η οποία πρέπει να βρίσκεται σε ετοιμότητα να τον υποδεχθεί, ακόμα και αν αυτός εμφανιστεί σε ανύποπτο χρόνο στη ζωή μας. Ψάλλουμε, λοιπόν, προτρέποντας την ψυχή μας να παραμείνει σε εγρήγορση συνάντησης με το Χριστό, προκειμένου να μην μείνει εκτός της Βασιλείας των Ουρανών.
Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στον «Πάγκαλο» Ιωσήφ, τον ενδέκατο εκ των δώδεκα γιων του Ιακώβ, που πουλήθηκε από τα αδέρφια του ως σκλάβος στους Αιγύπτιους, για να ανέλθει συγχωρητικός μέχρι το θρόνο του Φαραώ, μετά από πολλές ταλαιπωρίες. Είναι προφανές ότι ο Ιωσήφ προεικονίζει τον ίδιο το Χριστό, ο οποίος ταλαιπωρήθηκε για όλους εμάς.
Επιπλέον, η ημέρα είναι αφιερωμένη στην ανάμνηση του συμβάντος της «κατηραμένης συκής», μιας συκιάς, που ο Ιησούς καταράστηκε, όταν είδε ότι δεν είχε καρποφορήσει (και το δένδρο ξεράθηκε αμέσως). Εδώ συμβολίζεται η πνευματική ξηρασία του εβραϊκού λαού.
Η Μεγάλη Τρίτη, πέραν της παραπάνω αναφερθείσας παραβολής των δέκα Παρθένων, είναι αφιερωμένη και στην παραβολή των ταλάντων, μια αλληγορική εξιστόρηση που μας υπενθυμίζει την ανάγκη να καλλιεργούμε τις πνευματικές αρετές και δυνατότητες, χωρίς να τις σπαταλάμε.
Στην ακολουθία της ημέρας κυριαρχεί το «Τροπάριο της Κασσιανής», ένα εκπληκτικό τροπάριο σε ήχο πλάγιο τέταρτο (τον περισσότερο βαρύ και αργό στη βυζαντινή μουσική), το οποίο γράφτηκε από τη μοναχή Κασσιανή (9ο μΧ αι.), για την πόρνη γυναίκα που άλειψε τα πόδια του Ιησού με μύρο και τα σκούπιζε με τα μαλλιά της, ζητώντας του ταπεινά συγχώρηση αμαρτιών και εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη της για τη σωτηρία της από το λιθοβολισμό, με τη χαρακτηριστική φράση του Κυρίου «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω». Η «εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή» είναι η πρωταγωνίστρια της ημέρας, στο πιο γνωστό έργο μιας γυναίκας, που στον ισχυρισμό του νεαρού αυτοκράτορα Θεόφιλου ότι «ως άρα δια γυναικός πηγάζει τα φαύλα» είχε το κουράγιο να απαντήσει ότι «αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα (τα καλύτερα)». Ο Θεόφιλος έψαχνε τη μέλλουσα σύζυγό του και η μητέρα του Ευφροσύνη διοργάνωσε στο παλάτι πρόσκληση παρθένων. Η παραπάνω απάντηση χαρακτηρίστηκε από τον Αυτοκράτορα αναιδής, με αποτέλεσμα να οδηγήσει στην απόρριψη της Κασσιανής και στην επιλογή από αυτήν τελικά του μοναχικού δρόμου. Κάπως έτσι, όμως, έχουμε εμείς σήμερα την ευκαιρία με κατάνυξη και συντριβή να ψάλλομε κάθε Μ. Τρίτη αυτό το υπέροχο τροπάριο, ως οιονεί αμαρτωλές «πόρνες», που, έχοντας επίγνωση της αμαρτωλότητάς τους, επιδιώκουν τη συγχώρηση του Θεού.
Η Μεγάλη Τετάρτη είναι λοιπόν αφιερωμένη στην αμαρτωλή αυτή γυναίκα, επομένως όντας στον Όρθρο της, το τροπάριο ψάλλεται το βράδυ της Μ. Τρίτης. Να θυμίσω εδώ ότι, όταν ένας εκ των μαθητών του Κυρίου απόρησε πώς ο Χριστός καταδέχεται να του πλένει τα πόδια μια πόρνη, εκείνος απάντησε ότι οι τελώνες -οι τότε μισητοί και διεφθαρμένοι φοροεισπράκτορες- και οι πόρνες προπορεύονται στη Βασιλεία των Ουρανών (εφόσον βεβαίως μετανοούν).
Νωρίς το απόγευμα της Μ. Τετάρτης τελείται το Μέγα Ευχέλαιο, μια ειδική λειτουργία για να ευλογηθεί λάδι, με το οποίο αλείφονται διακριτικά στο πρόσωπο οι πιστοί προς ευλογία. Πρόκειται για το κορυφαίο από όλα τα υπόλοιπα ευχέλαια, που μπορεί να συμβούν στο υπόλοιπο εκκλησιαστικό έτος για οποιονδήποτε λόγο (π.χ. για να ευλογηθεί σπίτι, χωράφι κ.ά.).
Με τη Μεγάλη Πέμπτη η Εβδομάδα των Παθών –ας μου επιτραπεί η έκφραση- «αλλάζει ταχύτητα». Εισερχόμαστε στο δεύτερο μισό της, στην κορύφωση του θείου δράματος. Η ημέρα αυτή συμβολίζει πυκνά μια σειρά από εξαιρετικά σημαντικά και συμβολικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα λίγο πριν το Πάθος, και συγκεκριμένα:
- Τον Ιερό Νιπτήρα, την απόλυτη έκφραση ταπεινότητας του Ιησού, ο οποίος έπλυνε τα πόδια των Μαθητών.
- Το Μυστικό Δείπνο, την τελευταία συνάντηση του Χριστού με τους Μαθητές, στην οποία τους αποκάλυψε την επικείμενη δοκιμασία Του.
- Την «Υπερφυά» Προσευχή του Ιησού στον Πατέρα, στο όρος των Ελαιών, κατά την οποία έχομε και τη μοναδική ένδειξη της ανθρώπινης εκ των φύσεών Του, την αποστροφή «Πάτερ, απελθέτω από εμού το ποτήριον τούτον». Η οποία, βεβαίως, αμέσως αναιρέθηκε από το της θείας οικονομίας «Ας γίνει, όμως, το θέλημά Σου».
- Τέλος, την προδοσία του Ιούδα για τα «τριάκοντα αργύρια», την καθυστερημένη μεταμέλειά του και την αυτοκτονία του.
Όλα αυτά τα γεγονότα του όρθρου της Μ. Παρασκευής εξιστορούνται σε δώδεκα ευαγγελικές περικοπές, από όλους τους Ευαγγελιστές (Ματθαίο, Μάρκο, Λουκά, Ιωάννη). Μεταξύ 5ου και 6ου Ευαγγελίου εξέρχεται από το Ιερό στον κυρίως ναό ο Εσταυρωμένος, υπό το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας..». Στο 12ο ευαγγέλιο, έχει πια εξιστορηθεί η Σταύρωση και η Ταφή του Κυρίου και έχει τοποθετηθεί και βαρύς λίθος στην είσοδο του Τάφου, κατά παραγγελία του επικεφαλής της ρωμαϊκής φρουράς, ώστε να μην τύχει να κλέψουν το σώμα Του οι Μαθητές και διαδώσουν ότι αναστήθηκε.
Τη Μεγάλη Παρασκευή έχομε τη συγκινητική πρωινή Ακολουθία της Αποκαθήλωσης, κατά την οποία διαβάζονται υπέροχες περικοπές από την Παλαιά Διαθήκη και σε κάποια στιγμή ο ιερέας εξέρχεται του Ιερού με λευκό σεντόνι και αποκαθηλώνει τον Εσταυρωμένο από το Σταυρό, τον τυλίγει με το σεντόνι και τον τοποθετεί στον Επιτάφιο.
Πλάι στο στολισμένο αποβραδίς της Μ. Πέμπτης Επιτάφιο με τα κατά τόπους υπέροχα λουλούδια της ελληνικής άνοιξης ψάλλονται οι τρεις στάσεις των Εγκωμίων, μια συγκινητική αλληλουχία ύμνων στο Πάθος του Χριστού. «Η ζωή εν τάφω κατετέθης, Χριστέ, και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο..», «Άξιον εστί μακαρίζειν Σε τον Ζωοδότη τον εν τω Σταυρώ τας χείρας εκτείναντα..» και «Αι γενεαί πάσαι ύμνον τη ταφή σου προσφέρουσι Χριστέ μου».
Το Μεγάλο Σάββατο η λειτουργία εκκινεί στις 11 το βράδυ και μέχρι τις 12 ψάλλεται ο Κανόνας της Μ. Παρασκευής, με το χαρακτηριστικό τροπάριο «Κύματι θαλάσσης τον κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον υπό γης έκρυψαν των σεσωσμένων οι παίδες..», δηλαδή «Αυτόν που παλιά έκρυψε κάτω από τα κύματα της θάλασσας τον διώκτη τύραννο έκρυψαν κάτω από τη γη τα παιδιά των σωμένων». Εννοεί φυσικά τη σωτηρία των Εβραίων από το Φαραώ μέσω της διέλευσης της Ερυθράς θάλασσας.
Λίγο πριν τις 12, ο ιερέας διανέμει από την Ωραία Πύλη στους πιστούς το Άγιο Φως, το οποίο έχει λάβει στον πανάγιο Τάφο ο ορθόδοξος Πατριάρχης Ιεροσολύμων, με το χαρακτηριστικό «Δεύτε λάβετε φως..». Ακολούθως, εξέρχεται του ναού, για να ψάλλει το πολυαναμενόμενο «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος».
Μετά από αυτόν τον κορυφαία χαρμόσυνο ύμνο, πρέπει να σας πω μετ’ επιτάσεως ότι η μαγειρίτσα μπορεί να περιμένει. Δεν σας το λέω τυχαία. Ακολουθούν ίσως τα ωραιότερα τροπάρια της Εκκλησίας μας. Αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσετε τη λειτουργία της Αναστάσεως. Τα τροπάρια είναι άφθαστα σε λυρισμό και έκφραση. Κορυφώνονται δε στον πανηγυρικό «Κατηχητικό» λόγο του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, ο οποίος καλεί στην τράπεζα του Κυρίου «νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες». Για να αναφωνήσουμε όλοι μαζί ότι «Ανέστη Χριστός και πεπτώκασι δαίμονες» και «ο Άδης επικράνθη».
Είναι πια η Κυριακή του Πάσχα, η Πασχαλιά μας, η Λαμπρή, η Ανάσταση, η άνοιξη της ψυχής μας. Και το απόγευμα τελείται η Ακολουθία της «Αγάπης», μια σύντομη λειτουργία, κατά την οποία το ευαγγέλιο της Ανάστασης εκφωνείται σε πάρα πολλές ξένες γλώσσες – εφόσον αυτό είναι εφικτό στις κατά τόπους ενορίες-, συμβολίζοντας την ανάγκη να διαδοθεί το κορυφαίο γεγονός της Ανάστασης σε όλα τα έθνη επί γης.
Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν είναι μια ακόμα επετειακή εκδήλωση. Είναι αφορμή για ουσιώδη εσωτερική αναζήτηση. Είναι μια πορεία στον προσωπικό μας Γολγοθά. Είναι η υπόμνηση του Πάθους του μόνου Θεού, που θυσίασε τον Υιό του για τη σωτηρία των ανθρώπων. Οι ορθόδοξοι Χριστιανοί συμπάσχουμε και συγχαίρουμε για όλη την πορεία από το Σταυρό στην Ανάσταση. Μπαίνουμε στη θέση των μωρών παρθένων, της πόρνης, του Ιούδα, του ληστή, του στρατιώτη που τρυπά την πλευρά του Ιησού με τη λόγχη, για να βιώσουμε την αμαρτωλότητα της ύπαρξής μας, αλλά και την τεράστια ελπίδα που πηγάζει από το υπερλογικό γεγονός της Ανάστασης («Συγγνώμη εκ του τάφου ανέτειλε»).
Αξίζει τον κόπο να προσπαθήσετε να εστιάσετε στην ουσία αυτών των ημερών. Το βιβλιαράκι με τις ακολουθίες (η αγαπημένη «Σύνοψη») βοηθεί πολύ στην κατανόηση όσων διαμείβονται, καθώς η γλώσσα των ακολουθιών είναι ελληνιστική, η πιο απλή εκδοχή της αρχαίας ελληνικής, που χρωστάμε στους «Εβδομήκοντα» σοφούς μεταφραστές της Αλεξάνδρειας.
Και αν ακόμα δεν νιώθετε πνευματικά και ψυχικά ικανοί να εξομολογηθείτε και να κοινωνήσετε, η βίωση των ημερών αυτών στην πνευματική τους ολότητα αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία αναπροσδιορισμού της σχέσης σας με το θείο. Ο συμπυκνωμένος πνευματικός πλούτος αυτών των Ακολουθιών ωθεί σε έξαρση ψυχής, περισσότερο αναγκαία παρά ποτέ.
Επιπλέον, αν η παρακολούθηση των Ακολουθιών σάς φαίνεται επαχθής, υπάρχουν τρόποι να βιωθεί η ουσία της Ανάστασης. Με τη συγχωρητικότητα, την ταπεινοφροσύνη, την έκφραση της αγάπης, την περιεκτική προσέγγιση στα πράγματα, την ελεημοσύνη, τη φιλαλληλία, την αλληλεγγύη, την ανθρωπιά. Όλα αυτά είναι Χριστός.
Εύχομαι σε όλους σας Καλή Ανάσταση με υγεία.
current_Panos
