Η 31η Οκτωβρίου γιορτάζεται παγκοσμίως ως Ημέρα Αποταμίευσης, σε ανάμνηση της ίδρυσης την 31 Οκτωβρίου 1924 στο Μιλάνο του Διεθνούς Ινστιτούτου Ταχυδρομικών Ταμιευτηρίων.
Παλιότερα, κατά τη συγκεκριμένη ημέρα στα σχολεία οι «Αρετές της Αποταμιεύσεως» αποτελούσαν θέμα έκθεσης, ώστε οι μαθητές να εξοικειωθούν με την έννοια και να αυθυποβληθούν –έστω- στα πλεονεκτήματά της.
Ας δούμε, όμως, την ιστορική πορεία, καθώς και την έννοια της αποταμίευσης σήμερα, στην Ελλάδα του έκτου συνεχούς έτους ύφεσης.
Πρώτος ο Ησίοδος εξήρε τα οφέλη της αποταμίευσης, με την έκφραση “Ει γαρ κεν σμικρόν κατά σμικρόν καταθείο, και θαμά τούτ΄ έρδοις, μέγα και το γένοιτο” (= αν καταθέτεις λίγα λίγα και αυτό κάνεις ακατάπαυστα, θα πετύχεις μέγα έργο).
Σε σχεδόν όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες απαντάται η φύλαξη και αποθήκευση χρημάτων ή / και αγαθών, σε περιόδους ύπαρξης πλεονασμάτων, με σκοπό κυρίως την κάλυψη των αντίστοιχων αναγκών σε δυσκολότερες περιόδους.
Και λέμε σχεδόν σε όλες τις κοινωνίες, γιατί στο πρώιμο στάδιο απειλής της φεουδαρχίας από τον καπιταλισμό (18ος αιώνας) εκφράστηκε και η άποψη ότι η αποταμίευση αποτελεί τροχοπέδη της ευρύτερης οικονομικής ανάπτυξης. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτής της αντίληψης ήταν το έργο “Ο μύθος των μελισσών” (1714) του Μπερνάρ ντε Μαντεβίλ που αποτελεί ένα εγκώμιο των πολυτελών δαπανών, καθώς ακόμα και το περίφημο απόφθεγμα του Μοντεσκιέ : “Αν οι πλούσιοι δεν ξοδέψουν πολύ, οι φτωχοί θα πεθάνουν από την πείνα“. Εκ των υστέρων, είναι εύκολο να συναχθεί ότι οι εν λόγω απόψεις δεν αποτελούσαν, παρά το κύκνειο άσμα ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος που κατέρρεε, για να δώσει τη θέση του σε μια νέα οργάνωση της κοινωνίας.
Στις πρώτες δεκαετίες του καπιταλισμού, η αποταμίευση αποτέλεσε όρο sine qua non για την ανάπτυξη της οικονομίας, καθώς τα ποσά που αποταμιεύονταν στο τραπεζικό σύστημα χρησιμοποιούνταν την ίδια στιγμή ως επενδύσεις, για την επέκταση των παραγωγικών δυνατοτήτων του κεφαλαίου. Αυτή η αντίληψη «ντύθηκε» και με όρους ηθικού εποικοδομήματος∙ δεν ήταν παρά η λεγόμενη προτεσταντική ηθική, το πνεύμα φειδωλής ζωής των «νοικοκυραίων», που εργάζονται άοκνα, καταναλώνουν με φειδώ και αποταμιεύουν με σωφροσύνη, τόσο για τις τυχόν δύσκολες μέρες, που μπορεί να έλθουν στο εμπόριο όσο και για την ως τότε ωφέλεια της ευρύτερης κοινωνίας από το συσσωρευμένο πλούτο, ο οποίος είναι δυνατό να αξιοποιηθεί παραπέρα.
Παρακολουθώντας την ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, η αποταμίευση γνώρισε υποχώρηση στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν το μέσο ποσοστό κέρδους γνώρισε πτώση, λόγω του έντονου ανταγωνισμού ανάμεσα στις τότε Μεγάλες Δυνάμεις για το μοίρασμα του κόσμου. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι ευκαιρίες ανοικοδόμησης που προέκυψαν μετά τη λήξη του συνοδεύτηκαν από μια τάση κατασπατάλησης πόρων, με έμφαση των οικονομικών φορέων (επιχειρήσεις, φυσικά πρόσωπα) στην αλόγιστη κατανάλωση. Σε αυτό βοήθησε πάρα πολύ η άνθηση του Χρηματιστηρίου, η οποία οδήγησε στην παρέκβαση των εκεί συναλλαγών από αναζήτηση επέκτασης των κεφαλαίων των Ανωνύμων Εταιρειών (κατ’ αρχήν λόγο ύπαρξης των χρηματαγορών) σε καθαρή κερδοσκοπία.
Κάπως έτσι ήρθε το οικονομικό κραχ του 1929, η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930, η ανάρρηση στην εξουσία ολοκληρωτικών καθεστώτων και η αύξηση του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία, με σκοπό να εξασφαλίσει ότι η αποταμίευση θα μετατραπεί φειδωλά σε δημόσια επένδυση, για να δοθούν δουλειές και να «ξαναπάρει μπρος» η ατμομηχανή της ανάπτυξης.
Η παρεμβολή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945) απλώς ενθάρρυνε ως νοοτροπία τη συνεργασία και το μέτρο στην οικονομική δραστηριότητα των υποκειμένων. Ωστόσο, η μεγάλη άνθηση των επομένων δεκαετιών (της γενιάς των baby boomers), όπου όλα τα νοικοκυριά πήραν σταδιακά τηλεόραση, αυτοκίνητο και ψυγείο, οδήγησε τον οικονομικό κύκλο σε ακόμα μία θεαματική άνοδο.
Οι μεγάλες πετρελαϊκές κρίσεις των τελών της δεκαετίας του 1960 και της δεκαετίας του 1970 δεν ανέκοψαν την κατανάλωση ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος, επομένως δεν ενθάρρυναν και την αποταμίευση. Η εξέλιξη της τεχνολογίας έδωσε στους ανθρώπους την πρόσβαση σε μια σειρά από ιδιαίτερα ελκυστικά τεχνολογικά καταναλωτικά αγαθά (βλέπε σχετικά «Λατρεμένο μου smartphone» – (http://beautyguard.gr/archives/3966) και «Περισσότερα κινητά, λιγότερη επικοινωνία» (http://beautyguard.gr/archives/3694), με αποτέλεσμα η αποταμίευση να θεωρείται ήδη από τη δεκαετία του 1990 μια γραφική πολυτέλεια, απομεινάρι αλλοτινών εποχών. Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία θέλει τον άνθρωπο αψίκορο (να χορταίνει εύκολα), απαιτητικό, ανήσυχο, ακούραστο θεατή των καταναλωτικών εξελίξεων, κοντολογίς «βασιλιά καταναλωτή». Και κάπου εκεί ήρθαν τα μνημόνια..
Είναι πολύ νωρίς για έναν επικήδειο στην αποταμίευση. Μπορεί η ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ να συνοδεύτηκε από αφανισμό των επιτοκίων καταθέσεων, με παράλληλη παραμονή των επιτοκίων χορηγήσεων σε επίπεδα σημαντικά υψηλότερα του επίσημου ρυθμού πληθωρισμού, ωστόσο ποτέ δεν είναι αργά για την ανάκτηση μιας κουλτούρας ελεγχόμενης αποταμίευσης, ως μέρους μιας λιγότερο απερίσκεπτης στάσης ζωής, που θα μας προστατεύσει μελλοντικά από την εθνική κατάθλιψη μιας ακόμα κρίσης.
Κάθε οικονομικός φορέας (επιχείρηση, φυσικό πρόσωπο) που σέβεται τον εαυτό του οφείλει να εξασφαλίζει προϋποθέσεις μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των οικονομικών του και κατ’ επέκταση της ίδιας του της ύπαρξης. Καλώς ή κακώς, όμως, αυτό περνά αναπόδραστα μέσω του περιορισμού της κατανάλωσης ως ποσοστού του διαθέσιμου εισοδήματος. Δεν χρειάζεται κάθε τυχόν αύξηση εισοδήματος να μετατρέπεται αυθωρεί και παραχρήμα στο επόμενο μοντέλο smartphone. Η παρακολούθηση της καταναλωτικής φρενίτιδας δεν οδηγεί πουθενά αλλού, παρά σε ένα διαρκές αίσθημα εφηβικού ανικανοποίητου. Καθηλωμένοι στη νεύρωση των καταναλωτικών τάσεων που υπαγορεύουν τα Marketing Departments των πολυεθνικών, υπονομεύουμε ατομικά και συλλογικά την αξιοπρεπή μας μακροημέρευση. Και επειδή η κρίση είναι αφορμή και για αυτοκριτική (γιατί πολύ απλά δεν μπορεί πάντα να φταίνε οι άλλοι για ό,τι μας συμβαίνει), ανεξάρτητα από επετειακές Παγκόσμιες Ημέρες, βάλτε και κάτι στην άκρη. Ίσως νιώσετε πρωτόγνωρο αίσθημα ασφάλειας τελικά.
current_Panos
