Η Maya Plisetskaya ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια στην ιστορία του μπαλέτου αλλά και των Bolshoi. Δυστυχώς, η τέχνη θα την στερηθεί, γιατί έφυγε από κοντά μας πρόσφατα. Θα ήταν μεγάλη παράληψη να μην την αποχαιρετίσουμε με ένα άρθρο.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής της.
Η Maya Mikhaylovna Plisetskaya, όπως ήταν το όνομα της, γεννήθηκε στη Μόσχα, στις 20 Νοεμβρίου του 1925. Ήταν μέλος μιας Εβραϊκής καταγωγής οικογένειας, με βαθειά καλλιτεχνική φλέβα και έτσι μπορούν να εξηγηθούν τα πολύ ιδιαίτερα ταλέντα της στο χορό και όχι μόνον. Η μητέρα της Rachel Messerer – Plisetskaya ήταν διάσημη, για την εποχή, ηθοποιός σε ταινίες ασπρόμαυρου βουβού κινηματογράφου, ενώ ο Αδερφός της Alexander Plisetski ήταν χορογράφος και η ανιψιά της Anna Plisetskaya επίσης διάσημη μπαλαρίνα. Η Maya Plisetskaya έμεινε ορφανή το 1938, αφού αριστερών πεποιθήσεων πατέρας της εκτελέστηκε, ενώ η μητέρα της συνελήφθη και παρέμεινε σε εξορία στο Καζακστάν μέχρι το 1941. Όλο αυτό το διάστημα, τόσο η Maya Plisetskaya όσο και ο τότε επτάμηνών αδερφός της, ανατράφηκαν από τους θείους τους Asaf Messerer και Sulamith Messerer, που επίσης ήταν πασίγνωστοι χορευτές στο Bolshoi. Η αγριότητα του πολέμου και το γεγονός ότι έμεινε ορφανή πολύ μικρή, οδήγησαν την Plisetskaya, να βρει «καταφύγιο» στα Bolshoi από πολύ νωρίς. Έτσι σύντομα και σε πολύ μικρή ηλικία, η Maya Plisetskaya γίνεται μαθήτρια της Elizaveta Gerdt στο Imperial School και σε ηλικία 11 ετών, δίνει την πρώτη της παράσταση στο Θέατρο Bolshoi. Το 1943, σε ηλικία μόλις 18 ετών είχε τελειώσει και τη σχολή χορογράφων και ξεκίνησε να εργάζεται επίσημα στο Bolshoi όπου έδινε παραστάσεις μέχρι και το 1990.
Η καριέρα της.
Είχε διαφανεί εξ’ αρχής ότι η Maya Plisetskaya ήταν μια μοναδική παρουσία στα Bolshoi. Η ελαστική αλλά και ταυτόχρονα δυναμική κίνηση της, η άρτια τεχνική της, το μοναδικό της ταλέντο, η εκφραστικότητα αλλά και αυτή καθ’ αυτή η εμφάνιση της, με τα λαμπερά κόκκινα μαλλιά, ήταν τα στοιχεία εκείνα που την ξεχώρισαν, γι’ αυτό και αμέσως μετά την αποφοίτηση της, έφυγε από το corps de ballet και ξεκίνησε να χορεύει solo. Η Maya Plisetskaya είχε το μοναδικό χάρισμα να χορεύει εξίσου καλά σε adagio και allegro, ικανότητα που τη συναντά κανείς εξαιρετικά σπάνια σε χορευτές. Παρά τις εξαιρετικές ικανότητες όμως και το ταλέντο της, η διαχείριση του Bolshoi δεν της έδειχνε ιδιαίτερη εύνοια, δεδομένου ότι ήταν εβραϊκής καταγωγής, σε συνδυασμό με την εκρηκτική και «απείθαρχη» για τα δεδομένα της εποχής, προσωπικότητα της. Έτσι, για τα πρώτα 16 χρόνια που η Plisetskaya ήταν μέλος του Bolshoi, δεν της επέτρεπαν να κάνει καμιά χορευτική περιοδεία στο εξωτερικό. H Plisetskaya όμως, θέλοντας να κάνει διεθνή καριέρα, επαναστάτησε και αψήφησε τις εντολές που είχε δεχτεί. Την εποχή εκείνη, η Ρωσία χρησιμοποιούσε την τέχνη και ειδικότερα τον κλασσικό χορό για να κερδίζει διπλωματικό έδαφος σε σχέση με τις ΗΠΑ. Ήταν η εποχή του λεγόμενου «ψυχρού πολέμου» και έτσι τα Bolshoi πολύ συχνά χρησιμοποιήθηκαν για διπλωματικούς σκοπούς, δίνοντας παραστάσεις προς τιμήν αρχηγών κρατών. Η Plisetskaya προσπαθούσε πάντα να κερδίσει το σεβασμό και θαυμασμό των πολιτικών και διπλωματών, προκειμένου να επιτύχει την πολυπόθητη διεθνή καριέρα που επιθυμούσε. Το 1956, η Plisetskaya δίνει μια από δυνατότερες ερμηνείες της καριέρας της, στη Λίμνη των Κύκνων, που της έδωσε το διαβατήριο για να φύγει στο εξωτερικό εξακολουθώντας ταυτόχρονα να είναι μέλος και των Bolshoi.
Η διεθνείς εμφανίσεις της.
Μέσα σε πολύ λίγα χρόνια, η Maya Plisetskaya αναγνωρίστηκε ως ένας διεθνής θρύλος ανεβάζοντας τον καλλιτεχνικό πήχη ιδιαίτερα ψηλά, όσον αφορά στη τεχνική του μπαλέτου αλλά και στη δραματικότητα και έκφραση. Ακόμη και σήμερα η Maya Plisetskaya είναι ένας διεθνής χορευτικός θρύλος, παγκοσμίως γνωστός για τη μοναδική τεχνική αλλά εκπληκτική έκφραση της. Διέθετε ένα ιδιαίτερο εικονοκλαστικό στιλ που μαγνήτιζε στη σκηνή. Είχε την ικανότητα να κάνει άλματα σχεδόν με ανδρική δύναμη, ενώ η έκφραση της ήταν απαράμιλλης θεατρικότητας και δραματικότητας.
To 1959 η Maya Plisetskaya δίνει την παράσταση Σπάρτακος, σε περιοδεία στις ΗΠΑ και πραγματοποιεί έκτακτες εμφανίσεις στην Όπερα Μπαλέτου του Παρισιού, Την Εθνική Όπερα της Μασσαλίας και στο Ballet du XXme Siècle των Βρυξελών. Το 1962, που αποσύρθηκε από τη σκηνή η Galina Ulanova, η Maya Plisetskaya ξεκινά ακόμη μια παγκόσμια περιοδεία ενσαρκώνοντας ρόλους υψηλών απαιτήσεων, τους οποίους είχε προγενέστερα ενσαρκώσει και η Galina Ulanova, συμπεριλαμβανομένου και της Raymonda, του Μαύρου αλλά και του Λευκού Κύκνου (Λίμνη των Κύκνων), το ρόλο της Kίτρι στο Δον Κιχώτη αλλά και της Aurora στην Ωραία Κοιμωμένη. Η ίδια η Galina Ulanova είχε πει για την Plisetskaya «το καλλιτεχνικό της ταμπεραμέντο σε συνδυασμό με τη φρεσκάδα και νεανικότητα της, ξεδιπλώνονται στη σκηνή με τον πιο μοναδικό τρόπο». Ενώ, ο Rudolf Nureyev παρακολουθώντας την Plisetskaya στο ντεμπούτο της, σαν Kitri, αναφώνησε «Έκλαιγα από ευτυχία. Η σκηνή παίρνει φωτιά όταν χορεύει η Maya Plisetskaya”
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην ερμηνεία της στο Bolero του Ravel το 1975, όπου η Plisetskaya χορεύει σόλο σε μια στρογγυλή αμφιθεατρική σκηνή, πλαισιωμένη από 40 άνδρες χορευτές που καθρέφτιζαν την κίνηση της. Ο συγχρονισμός των κινήσεων της με την ορχήστρα, έδινε την αίσθηση ότι χόρευαν από τα μαλλιά μέχρι και τα ακροδάχτυλα της, ενώ η παράσταση αυτή χαρακτηρίστηκε ως μια από τις πιο κορυφαίες όλων των εποχών.
Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, η ανεπανάληπτη ερμηνεία της Plisetskaya στο «Θάνατο του Κύκνου» της σόλο χορογραφίας που είχε εμπνευστεί το 1905 ο Mikhail Fokine για την Anna Pavlova και αναπαριστά τα τελευταία λεπτά της ζωής ενός κύκνου. Σύμφωνα με τις κριτικές του τύπου, η ερμηνεία της Plisetskaya έδωσε άλλη διάσταση στο ρόλο αυτό και οδήγησε το κοινό της σε συνθήκη υστερικής αποθέωσης της.
Άλλες παραστάσεις.
Η Maya Plisetskaya ενσάρκωσε πολύ σημαντικούς και διάσημους ρόλους στην καριέρα της, με το δικό της μοναδικό τρόπο, αφήνοντας έτσι το στίγμα της χώρο του μπαλέτου. Συνοπτικά:
- The Stone Flower – Lavrovsky – 1954
- Spartacus – Moiseyev – 1958
- The Stone Flower (Grigorovich Moscow version) – 1959
- The Sleeping Beauty (Aurora) – Grigorovich – 1963
- The Legend of Love – Grigorovich Moscow version – 1965
- Carmen Suite – Alberto Alonso – 1967
- Petit’s la rose malade – Παρίσι 1973
- Isadora – Maurice Bejart –Μόντε Κάρλο 1976
- Maria Estuardo – Granero – Μαδρίτη 1988
- El Renedero – Lopez – Μπουένος Άιρες -1990
Υποκριτική και χορογραφίες.
To 1960, η Maya Plisetskaya πήρε τον τίτλο της Prima Ballerina Assoluta στο Θέατρο Bolshoi, ευθύς αμέσως μετά την απόσυρση της Galina Ulanova από τη σκηνή του θεάτρου. Εκτοτε, δημιούργησαν για εκείνη χορογραφίες, πολύ μεγάλα ονόματα του χώρου, όπως οι Yuri Grigorovich, Roland Petit, Alberto Alonso, Maurice Bejart, αλλά και ο σύζυγος της Rodion Shchedrin. H πρώτη απόπειρα της ιδίας να χορογραφήσει, ήταν στο έργο Άννα Καρένινα το 1968, το οποίο έγινε ταινία το 1974.
Το 1984, η Plisetskaya γίνεται καλλιτεχνική διευθύντρια στην Opera Ballet της Ρώμης, ενώ από το 1987 έως και το 1989 αναλαμβάνει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου της Ισπανίας, στη Μαδρίτη. Το 1987, η Maya Plisetskaya εξακολουθεί να διδάσκει προχωρημένα μαθήματα χορού σε επαγγελματίες στη Νέα Υόρκη (David Howard Dance Center) , παρά το γεγονός ότι ήταν 61 ετών, ενώ την ίδια χρονιά δίνει παράσταση με το Rudolf Nureyev και τον Mikhail Baryshnikov (Martha Graham Dance Company- Opening Night of the Season – Νέα Υόρκη).
Σε ηλικία 65 ετών, η Maya Plisetskaya αποσύρεται από τα Bolshoi, όχι όμως και από τα καλλιτεχνικά και χορευτικά δρώμενα. Στα 70στα γενέθλια της, κάνει το ντεμπούτο και πάλι, με χορογραφία του Maurice Bejart, που προς τιμήν της, που έφερε τον τίτλο “Ave Maya”. Το 1996, τιμής ένεκεν παίρνει τον τίτλο της Προέδρου του Αυτοκρατορικού Μπαλέτου της Ρωσίας.
Τιμές και βραβεία.
Η Maya Plisetskaya είχε αμέτρητες φορές βραβευτεί κατά τα διάρκεια της ζωής της για το μοναδικό της ταλέντο στο χορό, τις ερμηνείες της και τη συνεισφορά της στην τέχνη. Πολύ συνοπτικά:
- Από τη Ρώσικη Κυβέρνηση: για τη συνολική της συνεισφορά στο χορό και τις τέχνες (Order of Merit For the Fatherland, 1st class – 2005, 2nd class – 2000, 3rd class – 1995, 4th class 2010)
- Από τη Σοβιετική Ένωση: Παράσημα και Βραβεία Λένιν (1964, 1967, 1976, 1985), Βραβείο «People’s Artist» 1956 και 1959.
Άλλα Βραβεία και διακρίσεις:
- Γραμμάτων και Τεχνών – Γαλλία – 1984
- Χρυσό μετάλλιο Gloria Artis – Πολωνία – 2008
- Παράσημο του Ανατέλλοντος Ηλίου – Ιαπωνία – 2011
- Πρώτο Βραβείο Διεθνούς Διαγωνισμού – Βουδαπέστη 1949
- Βραβείο Anna Pavlova – Ακαδημία Χορού του Παρισιού -1962
- “Docteur de Sorbonne” – 1985
- Χρυσό Μετάλλιο Καλών Τεχνών – Ισπανία – 1991
- Αυτοκρατορικό Βραβείο – Ιαπωνία 2006
Ο θάνατος της.
Η Maya Plisetskaya έφυγε από τη ζωή στις 2 Μαΐου 2015, στο Μόναχο, από καρδιακή προσβολή. Η τελευταία της επιθυμία, ήταν η στάχτη από τη σωρό της, να σκορπιστεί σε όλη τη Μόσχα. H Ρωσία, αλλά και όλη η ανθρωπότητα, αποχαιρετούν τον αγαπημένο κύκνο και αυτό αναμφίβολα σηματοδοτεί και το τέλος μιας ολόκληρης εποχής για το σύγχρονο μπαλέτο.
Άννα Μελισσινού
